Tandpasta met of zonder fluoride?

Tandpasta speelt een cruciale rol in onze dagelijkse mondhygiëne. Het helpt niet alleen om bacteriën en voedselresten te verwijderen, maar levert ook actieve ingrediënten af die de tanden beschermen en versterken. Fluoride is al decennialang het meest onderzochte en aanbevolen ingrediënt in tandpasta’s, maar staat de laatste jaren regelmatig ter discussie. Critici wijzen op mogelijke bijwerkingen, terwijl tientallen internationale tandheelkundige organisaties de effectiviteit en veiligheid blijven onderschrijven.

Wat is fluoride en hoe werkt het?

Fluoride is een natuurlijk mineraal dat voorkomt in water, voedsel en gesteenten. In tandpasta wordt het meestal toegevoegd als natriumfluoride, hoewel er verschillende vormen bestaan. In tandpasta werkt fluoride op verschillende manieren om onze tanden te beschermen.

De belangrijkste is remineralisatie: het helpt bij het herstel van beginnende gaatjes door mineralen terug te brengen in het tandglazuur. Wanneer bacteriën in de mond suikers omzetten in zuren, lost het glazuur langzaam op. Fluoride keert dit proces om door calcium en fosfaat weer in het glazuur in te bouwen, waarbij het een sterkere kristalstructuur vormt (fluorapatiet) die beter bestand is tegen zuren.

Fluoride heeft ook een antibacteriële werking. Het remt de enzymen van bacteriën, waardoor ze minder zuren kunnen produceren, wat de afbraak van tandglazuur vertraagt.

Verschil tussen natriumfluoride en aminfluoride

In tandpasta is fluoride altijd gebonden aan een zout, zoals natriumfluoride (NaF) of aminfluoride (AmF). In gebonden vorm is fluoride niet giftig en voorkomt het tandbederf door glazuurversterking.

• Natriumfluoride (NaF) is de meest gebruikte fluorideverbinding in tandpasta’s. Het is zeer effectief en stabiel en wordt snel opgenomen door het glazuur.
• Aminfluoride (AmF), ook wel bekend als Olaflur. Het heeft een vergelijkbare werking als natriumfluoride, maar het hecht zich beter aan het tandoppervlak door zijn organische structuur, waardoor het langer werkzaam blijft.

Sommige studies suggereren dat aminfluoride effectiever is, vooral in het beginstadium van cariës, maar beide vormen zijn bewezen zeer effectief.

Voordelen van fluoride

De voordelen van fluoride in tandpasta zijn breed gedragen door de internationale tandheelkundige gemeenschap. De wetenschappelijke onderbouwing voor fluoride is overweldigend en glashelder: fluoride is het meest effectieve en wetenschappelijk bewezen middel om gaatjes te voorkomen.

• Preventie van gaatjes: decennialang onderzoek heeft aangetoond dat het gebruik van fluoride tandpasta de kans op gaatjes significant verlaagt, zowel bij kinderen als bij volwassenen.
• Versterking van glazuur: fluoride maakt het glazuur harder en beter bestand tegen zuren. Zelfs beginnende gaatjes kunnen met de juiste fluoridebehandeling en mondhygiëne worden hersteld.

Fluoride heeft de grootste bijdrage geleverd aan de verbetering van de mondgezondheid in de afgelopen 35 jaar. Sinds fluoride aan tandpasta is toegevoegd, komt tandbederf veel minder voor dan voorheen. Internationale organisaties zoals de American Dental Association (ADA), de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en de Nederlandse KNMT onderschrijven allemaal het gebruik van fluoride als veilig en effectief.

Nadelen van fluoride

Ondanks de bewezen voordelen, zijn er ook legitieme vragen en zorgen over de mogelijke nadelen van fluoride.

• Fluorose is de meest besproken bijwerking, waarbij witte vlekjes of strepen op het tandglazuur ontstaan. Dit komt echter alleen voor tijdens de tandvorming (tot ongeveer 8 jaar) en bij langdurige blootstelling aan te hoge fluorideconcentraties. Het risico is klein bij juist doseren en toezicht.
• Toxiciteit: een extreme overdosering van fluoride kan toxisch zijn, met symptomen als misselijkheid en maagpijn. Dit komt echter alleen voor bij het inslikken van zeer grote hoeveelheden, ver boven de aanbevolen dagelijkse dosis. Om een toxische dosis te bereiken, zou een kind meerdere tubes tandpasta moeten inslikken, wat gelukkig zeer zeldzaam is.

Hoeveel fluoride (ppm) heb je nodig?

De veiligheid van fluoride hangt af van de dosering. De hoeveelheid fluoride in tandpasta wordt uitgedrukt in ppm (parts per million). De aanbevolen dosering verschilt per leeftijd:

• 0–2 jaar: 1.000 ppm fluoride, hoeveelheid ter grootte van een rijstkorrel.
• 2–6 jaar: 1.000 ppm fluoride, hoeveelheid ter grootte van een erwt. Bij hoog cariësrisico tijdelijke verhoging naar 1.450 ppm op advies van de tandarts.
• ≥6 jaar en volwassenen: 1.450 ppm fluoride, volledige borstelkop.

Alternatieven voor fluoride

Steeds meer consumenten zoeken naar tandpasta zonder fluoride vanwege de zorgen over mogelijke risico’s. De markt voor fluoridevrije tandpasta’s groeit dan ook explosief. Maar zijn deze alternatieven net zo effectief?

Hydroxyapatiet
Een van de meest veelbelovende alternatieven is hydroxyapatiet. Dit is de hoofdcomponent van ons tandglazuur en botten. Nanokristallen van hydroxyapatiet kunnen gaatjes vullen en het glazuur remineraliseren, vergelijkbaar met de werking van fluoride. Sommige studies suggereren dat nanohydroxyapatiet even effectief kan zijn als fluoride, maar er is nog meer onderzoek op de lange termijn nodig om dit te bevestigen. Het wordt beschouwd als een veilig en biocompatibel alternatief.

Xylitol
Xylitol is een natuurlijke zoetstof die gewonnen wordt uit planten. Het is bekend dat het de groei van de bacterie “Streptococcus mutans”, de belangrijkste veroorzaker van cariës, remt. Het creëert een ongunstige omgeving voor deze bacteriën. Xylitol is een uitstekende aanvulling op tandpasta, maar is op zichzelf waarschijnlijk niet even krachtig als fluoride voor de remineralisatie.

Kruidenextracten en andere ingrediënten
Ingrediënten zoals munt, kokosolie, aloë vera en diverse kruidenextracten worden vaak gebruikt in natuurlijke tandpasta’s. Hoewel deze stoffen kunnen bijdragen aan een frisse adem en een gezonde mondflora, is er geen wetenschappelijk bewijs dat ze effectief zijn in het voorkomen van gaatjes op de lange termijn. Ze missen de remineraliserende werking van fluoride.

Vergelijking effectiviteit met fluoride
Vergelijkende studies laten zien dat hydroxyapatiet vergelijkbare cariëspreventie biedt als fluoride, vooral bij kinderen. Xylitol vermindert klinisch aantoonbaar cariësactiviteit, maar werkt het best in combinatie met andere actieve ingrediënten. Kruidenextracten en probiotica hebben ondersteunend effect, maar missen het robuuste bewijs dat fluoride biedt.

Conclusie & aanbeveling

De wetenschap is eenduidig: fluoride is het meest effectieve en bewezen middel om het gebit te beschermen tegen gaatjes. Het gebruik van een fluoride tandpasta is, in combinatie met een goede mondhygiëne, de hoeksteen van een gezond gebit.

Voor de overgrote meerderheid van de mensen, van jong tot oud, is een tandpasta met minimaal 1450 ppm fluoride de beste en meest verantwoorde keuze. Dit geldt voor volwassenen en kinderen vanaf zes jaar. Voor kinderen onder de zes is het cruciaal om een kindertandpasta met de juiste, lagere dosering te gebruiken om het risico op fluorose te minimaliseren.

Mocht je toch liever een fluoridevrije tandpasta gebruiken, kies dan een variant die hydroxyapatiet bevat. Dit is het enige alternatief dat een vergelijkbare werking heeft, al is er nog meer onderzoek nodig om de effectiviteit volledig te bewijzen.

Veelgestelde vragen over fluoride